Rozpoczęła się ona 5 sierpnia 1864 r. o godz. 8 rano na stokach Cytadeli Warszawskiej. Godzinę później na drabiniastych wozach przywieziono skazańców – obok Traugutta jeszcze Rafała Krajewskiego, Józefa Toczyskiego, Romana Żulińskiego i Jana Jeziorańskiego. Każdemu towarzyszył kapucyn. Gdy wszyscy znaleźli się na miejscu, gdzie zgromadziło się około 30 tys. osób, odczytany został wyrok. Kiedy jako pierwszego powieszono Traugutta, lud zaintonował „Święty Boże”, ale orkiestra wojskowa natychmiast zagłuszyła śpiew. Ciał skazańców nie wydano rodzinom, ale zakopano je w dole, zasypując wapnem.
Romuald Traugutt (ur. 1826 r. w Szostakowie k. Wysokiego Mazowieckiego) od 19. roku życia był żołnierzem armii rosyjskiej, w której doszedł do stopnia podpułkownika. W 1862 r. zwolnił się z wojska. Podczas powstania styczniowego mianowany został generałem, a od 17 października 1863 r. stanął na czele Rządu Narodowego. Aresztowany został w nocy z 10 na 11 kwietnia 1864 r.
Bardzo cenił Traugutta kard. Stefan Wyszyński, który nazwał go „człowiekiem prawdziwie religijnym, jak myślimy – świętym, który głębie swojej duchowości powiązał z miłością Ojczyzny”. Prymas Tysiąclecia dodał: „Takich postaci i wzorów – jak Romuald Traugutt – potrzeba współczesnemu życiu i kulturze ludzkiej. Coraz bardziej rozumiemy, że polityka musi się łączyć ze świętością”.
Jan Józef Jeziorański z Lublina miał zaledwie 29 lat. W 1860 r. rozpoczął pracę w charakterze rewizora w Administracji Dochodów Tabacznych. Pod koniec 1863 r. włączył się do powstania. Krótko był referentem, a następnie komisarzem komunikacji w Rządzie Narodowym. Jego zadaniem było bezpieczne przewożenie ludzi, broni, a także korespondencji powstańczej. W czasach carskiej inwigilacji było to niezwykle trudne zadanie, ale zdaniem historyka Ryszarda Bendera kierowana przez niego agenda była najsprawniej działającą instytucją przy Rządzie Narodowym.
Aresztowany został w nocy z 13 na 14 kwietnia 1864 r. Osadzono go najpierw na Pawiaku, a następnie w Cytadeli Warszawskiej. Wiadomo, że był torturowany, ale nikogo nie wydał. Jeden ze śledczych zanotował takie jego zeznanie: „Innych ludzi, którzy niegdyś zaufali mi i w stosunki ze mną, jako z uczciwym człowiekiem, wchodzili, nie jestem w stanie zdradzić. Niech cierpię karę za wszystkich, ale pamięć moja w gronie nie będzie przeklinana, a dzieci i rodzina moja nie będą pogardzane od ludzi. Jest to wszystko, co im pozostawić mogę”.
Warto dodać, że Jeziorański był człowiekiem głęboko wierzącym. W 1974 r. w Londynie ukazała się książka ks. Józefa Jarzębowskiego, marianina – „Jan Jeziorański – zapomniany bohater 1863 roku”, w której autor zwrócił uwagę także na ten aspekt życia tego narodowego bohatera.
Rafał Krajewski (ur. 1834 r. w Łempicach Wielkich k. Pułtuska) był absolwentem warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, którą ukończył z wynikiem celującym. W 1857 r. uzyskał uprawnienia architekta. Swoją urodę zawdzięcza mu wiele warszawskich kamienic. Politycznie i duchowo związał się z Edwardem Jürgensem, przywódcą liberalnej burżuazji. Podczas powstania styczniowego był – z nominacji Romualda Traugutta – dyrektorem Wydziału Spraw Wewnętrznych. Aresztowany 10 marca 1864 r. został uwięziony w Cytadeli Warszawskiej. Był głodzony i maltretowany, ale mimo tego, nikogo nie zdradził. 19 lipca 1864 r. został skazany na karę śmierci.
Józef Toczyski (ur. 1828 r. w Warszawie) był z wykształcenia buchalterem. Już w 18. roku życia za działalność spiskową przeciwko caratowi skazany został na siedem lat pobytu na Syberii. Po wybuchu powstania styczniowego był dyrektorem Wydziału Skarbu w Rządzie Narodowym. Aresztowany 29 stycznia 1864 r. więziony był w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej.
Pochodzący również z Warszawy Roman Żuliński (ur. 1834 r.) był nauczycielem seminarium nauczycielskiego w Radzyminie, a następnie uczył w szkołach warszawskich matematyki i geografii. Był świetnym nauczycielem, szczególnie dbającym o uczniów słabszych, którym pomagał nadrobić wiedzę. Jego wrażliwość społeczna dała się zauważyć także w pracy społecznej w Towarzystwie Dobroczynności. Pragnąc likwidować analfabetyzm, z pomocą innych zaprzyjaźnionych z nim nauczycieli, założył ponad 2 tys. szkół ludowych, w których naukę pobierała biedota warszawska, także służące. Zakładał też szkoły wieczorowe dla rzemieślników. Dzięki jego inicjatywie powstało tajne Towarzystwo Nauczycieli Gimnazjów i Pedagogów oraz Towarzystwo Pomocy Naukowych. Organizował tajne wykłady dla uczniów ze szkół karnie zamykanych przez carat. Był autorem dwóch podręczników do matematyki. Podczas powstania styczniowego należał do członków Straży Obywatelskiej i był wykładowcą w Szkole Wojennej. W Rządzie Narodowym pełnił funkcję dyrektora wydziału ekspedytury. Aresztowany 6 marca 1864 r. został osadzony w Cytadeli Warszawskiej. Skazany na śmierć 30 lipca.
Warto jeszcze raz sprawdzić, ile mieli lat: młodzi albo bardzo młodzi, byli nie tylko bohaterami powstania. Byli ludźmi wielkiej pracy, wiary i poświęcenia na rzecz dobra wspólnego.
 | Wojciech Świątkiewicz |
.jpg&w=624&h=543)
Co? Gdzie? Kiedy?
